Diyarbakır’ın Sur ilçesinde yer alan, 639 yılında kentin fethiyle kiliseden camiye dönüştürülen Ulu Cami, yalnızca mimarisiyle değil, içinde barındırdığı gizemli figürlerle de ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. Bu figürlerin en dikkat çekeni ise avluda yer alan demir yılan heykeli. Yüzyıllardır anlatılagelen efsaneler, bu yılanın ne anlama geldiğine dair dört farklı yorum sunuyor.
MANEVİ KORUMA VE İLAHİ MÜDAHALE
Birinci rivayete göre, bir veli Ulu Cami avlusunda namaz kılarken, İblis yılan kılığına girerek ona zarar vermek ister. Tam o sırada Allah’ın kudretiyle yılan demire dönüşür. Bu anlatı, caminin ilahi bir müdahaleyle korunduğunu ve manevi bir sığınak olduğunu simgeliyor.
PARATONER İŞLEVİ GÖRDÜĞÜ İNANIŞI
Bir diğer yorum ise daha teknik bir açıklama sunuyor. Bu görüşe göre yılan figürünün demir kısmı, şimşekleri toplayarak toprağa ileten bir paratoner işlevi görüyor. Böylece cami, hem manevi hem de fiziksel olarak korunmuş oluyor. Bu yaklaşım, yapının dönemin teknik bilgisinden de yararlanılarak tasarlandığını düşündürüyor.
AKREPLERDEN KORUYAN TILSIM
Üçüncü yorum, Diyarbakır’ın sıcak ve kurak yaz aylarında artan akrep tehlikesine dayandırılıyor. Rivayete göre bir âlim, akreplerin cami çevresinde çoğalmasını önlemek için bu yılanı tılsımlayarak avluya yerleştiriyor. Bu efsane, Ulu Cami’nin sadece dini değil, aynı zamanda halk inanışlarına da kök salmış bir geçmişe sahip olduğunu gösteriyor.
ARTUKLU DÖNEMİNDE BİLİMSEL SEMBOL
En çok kabul gören dördüncü yorum ise, Artuklular döneminde Ulu Cami’nin hemen bitişiğinde yer alan Mesudiye Medresesi ile ilişkilendiriliyor. Bu dönemde medresede tıp ve eczacılık dersleri veriliyordu. Yılanın burada tıpta kullanılan panzehiri simgelediği, yani bilimi temsil ettiği düşünülüyor. Uzmanlar, camideki kitabelerde yer alan Artuklu dönemine ait restorasyon izlerinin, bu yorumun doğruluk ihtimalini güçlendirdiğini belirtiyor.
TARİHİN VE EFSANENİN KESİŞTİĞİ NOKTA
Bugün Ulu Cami’yi ziyaret edenler, avludaki demir yılanın hikâyesini merakla soruyor. Kimi efsaneye inanıyor, kimi bilimsel açıklamayı daha mantıklı buluyor. Ancak herkesin birleştiği nokta aynı: Demir yılan, Diyarbakır Ulu Cami’nin asırlardır süregelen gizemlerinden biri olmayı sürdürüyor.
Ulu Cami, yalnızca bir ibadet mekânı değil; tarih, bilim ve inancın kesiştiği bir kültürel miras alanı olarak Diyarbakır’ın manevi kalbinde yaşamaya devam ediyor.