HABER - Ali Çekdar KORKMA
Sasani İmparatorluğu, Orta Doğu tarihinin en etkili imparatorluklarından biri olarak kabul edilir. MÖ 224 yılında, Part İmparatorluğu’nun son kralı IV. Erdevân’ı mağlup eden I. Ardeşir tarafından kurulmuştur. Sasaniler, Ahamenişler’den sonra gelen ikinci büyük Pers hanedanı olarak, 400 yılı aşkın süre boyunca İran coğrafyasına hükmetmiştir. Bu imparatorluk yalnızca askeri bir güç değil, aynı zamanda kültürel, dini ve idari anlamda da köklü değişimlerin temsilcisidir.
PARTLARIN SONU VE SASANİLERİN YÜKSELİŞİ
Sasani imparatorluğu kuruluşu, Ardeşir’in stratejik hamleleriyle doğrudan bağlantılıdır. Ardeşir’in babası Babak (ya da Pabag), Partlara bağlı bir yönetici olarak Persis bölgesindeki küçük bir kentin hâkimi konumundaydı. Ancak zamanla yerel güçleri bir araya getirerek daha büyük bir etki alanı kazandı. Bu süreçte Ardeşir, kardeşiyle girdiği mücadeleyi kazanarak babasının ardından liderlik koltuğuna oturdu. Kısa sürede Persis’in tamamını kontrol altına aldı ve diğer komşu bölgeleri egemenliğine kattı.
Bu hızlı genişleme IV. Erdevân’ın dikkatini çekti. 224 yılında Hormizdegan’da iki ordu karşı karşıya geldi. Bu savaşta Ardeşir’in birlikleri kesin bir zafer elde etti ve IV. Erdevân savaş meydanında öldürüldü. Böylece, dört asır süren Part hâkimiyeti sona erdi.
TİZPON’DA TAÇ GİYİŞ VE ŞEHİNŞAHLAR DÖNEMİ
I. Ardeşir, zaferinin ardından 226 yılında Mezopotamya’da yer alan Tizpon şehrinde taç giyerek kendini “Şehinşah” yani Kralların Kralı ilan etti. Bu unvan, yalnızca yönetimsel gücü değil, dini ve kültürel liderliği de temsil ediyordu. Sasani hanedanı, kendini Zerdüştlük inancının koruyucusu olarak konumlandırdı ve bu doğrultuda devlet yapısını yeniden şekillendirdi.
Tizpon’un başkent seçilmesi, hem siyasi hem de ekonomik anlamda Sasani yönetiminin merkeziyetçi yapısını pekiştirdi. Ardeşir, kısa sürede Horasan, Sistan, Belh gibi doğu vilayetlerini ve Huzistan, Kerman, İsfahan gibi batı bölgelerini de kontrol altına alarak imparatorluğun sınırlarını genişletti.
DİN VE DEVLET BİRLİĞİ: ZERDÜŞTLÜK MERKEZİNE ALINDI
Sasani imparatorluğu kuruluşu süreci, yalnızca askeri zaferlerle değil, ideolojik ve dini stratejilerle de şekillendi. I. Ardeşir, dedesi Sasan’ın başrahiplik görevini devralarak Zerdüştlüğü resmi devlet dini olarak yeniden yapılandırdı. Anahita ve Ahura Mazda gibi tanrı ve tanrıçaların etrafında şekillenen bu din, imparatorluk kimliğinin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Ateş tapınakları, kutsal metinler ve rahip sınıfı devlet bürokrasisinin vazgeçilmez aktörleri haline getirildi.
AHAMENİŞ MİRASIYLA BAĞ KURMA
Sasaniler, kendilerini Büyük İskender’in yıktığı Ahameniş İmparatorluğu’nun yasal varisleri olarak gördüler. Bu bağlamda, sadece politik bir imparatorluk değil, aynı zamanda kültürel bir dirilişin sembolü olmayı hedeflediler. Ahameniş döneminden esinlenilen mimari yapılar, törenler ve yönetim biçimleri, Sasani kimliğinin temel taşlarını oluşturdu.
UZUN SÜRELİ EGEMENLİĞİN TEMELİ
Sasani imparatorluğu kuruluşu, yalnızca askeri bir başarı değil; sistemli yönetim anlayışı, kültürel restorasyon ve dini merkezileşmeyle desteklenen çok katmanlı bir sürecin ürünüdür. Bu temeller, Sasani Devleti’ni İslam fethi öncesindeki en güçlü İran imparatorluğu haline getirmiştir.
